Ἡ παγκοσμιοποίηση ὑπὸ τὸ πρίσμα τής Ορθοδόξου Θεολογίας

ὑπὸ τοῦ Μοναχοῦ Ἀρσενίου Βλιαγκόφτη
Δρ. Θεολ.-Πτυχ. Φιλολ.*

Παγκοσμιοποίηση (globalisation στὰ ἀγγλικά, mondialisation στὰ γαλλικά, globalisierung στὰ γερμανικά) χαρακτηρίζεται τὸ «οἰκονομικὸ φαινόμενο, τὸ ὁποῖο ἐμφανίσθηκε τὶς τελευταῖες δεκαετίες τὸν 20οῦ αἰῶνα καὶ ἔλαβε γρήγορα πολιτικὲς καὶ κοινωνικὲς διαστάσεις»¹

Παγκοσμιοποίηση σημαίνει τόσο τὴν κατάργηση τῶν συνόρων στὸ ἐμπόριο καὶ τὴν οἰκονομία, ὅσο καὶ τὴν σταδιακὴ κατάργηση τῶν ἐθνικῶν συνόρων. Ἢ παγκόσμια αὐτὴ ἑνοποίηση θὰ εἶναι ὅμως ἀσταθής, ἐὰν δὲν συνοδεύεται καὶ ἀπὸ μία πολιτισμικὴ καὶ θρησκευτικὴ παγκοσμιοποίηση μὲ τὴν ἔννοια τῆς ὁμογενοποιήσεως.

Τὴν Ἐκκλησία ἐνδιαφέρει κυρίως ἡ πολιτισμικὴ παγκοσμιοποίηση-ὁμογενοποίηοη, χωρὶς νὰ τὴν ἀφήνει

ἀδιάφορη καὶ ἡ οἰκονομικὴ μὲ τὶς συνέπειές της³, οἱ ὁποῖες -ὅπως ὁμολογεῖται- θὰ εἶναι ὄχι ἡ ἄνοδος τοῦ βιοτικοῦ ἐπιπέδου του Ταϋλανδοῦ καὶ ἡ ἐξομοίωσή του μὲ αὐτὸ τοῦ Εὐρωπαίου, ἀλλὰ τὸ ἀντίστροφο.⁴

Ὅπως ὁμολογεῖται, «ἡ παγκοσμιοποίηση θὰ ἐπιφέρει κατάρρευση τοῦ περιβάλλοντος καὶ ξερίζωμα κάθε ἐθνικῆς κουλτούρας σὲ βαθμὸ ποὺ ὄεν ἔχει δεῖ ποτὲ ἡ ἱστορία».⁵

Ἀκόμη πιὸ ἀπερίφραστα ὁμιλεῖ ὁ David Rothkopf, διευθυντὴς τῆς ἑταιρείας πολιτικοῦ μάνατζμεντ τοῦ Henry Kissinger, ὁ ὁποῖος δηλώνει ὅτι ἡ παγκοσμιοποίηση δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπὸ «ἐπιβολὴ τοῦ ἀμερικανικοῦ μοντέλου». Γι᾿ αὐτὸ καὶ προκρίνει τὴ χρήση τοῦ ὄρου πολιτιστικὸς ἰμπεριαλισμὸς ἀντὶ γιὰ τὸν ὅρο παγκοσμιοποίηση.⁶

Γιὰ τὴν κατανόηση τοῦ περιεχομένου καὶ τῶν στόχων τῆς παγκοσμιοποιήσεως εἶναι ἀπαραίτητη ἡ συσχέτισή της μὲ τὴν λεγομένη Νέα Τάξη Πραγμάτων καὶ τὴν Νέα Ἐποχή.

Ἡ ὁμογενοποίηση, πολιτισμικὴ καὶ θρησκευτική, ποὺ προωθεῖ ἡ παγκοσμιοποίηση, συμπληρώνεται ἀπὸ τὴν ἐπιδίωξη μετατροπῆς τῶν κοινωνιῶν σὲ πολυφυλετικές, πολυπολιτισμικὲς καὶ πολυθρησκευτικὲς ποὺ ἐπιδιώκει ἡ Νέα Τάξη Πραγμάτων, μέσῳ κυρίως τῆς προβολῆς τῶν δικαιωμάτων ποικίλων πραγματικῶν ἢ κατασκευασμένων μειονοτήτων, ἐθνικῶν, θρησκευτικῶν, σεξουαλικῶν προτιμήσεων κλπ.

Ἡ προαναφερθεῖσα πολυπολιτισμικότητα μέσα στὴν ἴδια κοινωνία, καταλήγει πρὸς τὸ παρόν, σὲ γκετοποιήσεις καὶ κοινωνικὲς συγκρούσεις, ὅπως ἔδειξε καὶ τὸ πρόσφατο παράδειγμα τῆς ἐξέγερσης στὰ παρισινὰ προάστεια τὸ 2006.

Ἡ παγκοσμιοποίηση, λοιπόν, δημιουργεῖ μιὰ σειρὰ ἀπὸ προβλήματα: Διάλυση τοῦ κοινωνικοῦ ἱστοῦ, συρρίκνωση τοῦ κράτους πρόνοιας, ἀνεργία, γενικευμένη διαφθορά, θεοποίηση τοῦ ἀνταγωνισμοῦ στὸ πλαίσιο τῆς ἐλεύθερης οἰκονομίας, ἰσοπέδωση ἐθνικῶν, γλωσσικῶν, πολιτισμικῶν καὶ θρησκευτικῶν ἰδιαιτεροτήτων καὶ παραδόσεων.

Εἶναι προφανὲς ὅτι ἡ Ὀρθόδοξος Θεολογία καὶ ἡ Ποιμαντικὴ μέριμνα τῆς Ἐκκλησίας εὑρίσκεται μπροστὰ σὲ μία πρόκληση. Ἡ συνειδητοποίηση τῆς προκλήσεως ἀποτελεῖ τὴν προϋπόθεση καὶ τὸ πρῶτο βῆμα γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση αὐτῆς τῆς νέας καταστάσεως.

Ἡ Ἐκκλησία χωρὶς νὰ δαιμονοποίεϊ τὴν παγκοσμιοποίηση καὶ χωρὶς νὰ παραγνωρίζει τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ νέα κατάσταση μπορεῖ νὰ ἐμπεριέχει καὶ στοιχεῖα ποὺ θὰ ἦταν δυνατὸν καὶ ἐπιθυμητῶν νὰ χρησιμοποιηθοῦν ἀπὸ τὴν ποιμαντική της διακονία, στέκεται κριτικὰ ἀπέναντι στὴν παγκοσμιοποίηση, ἐπειδὴ θεωρεῖ ὅτι ἀπὸ τὴν παγκοσμιοποίηση, ἔτσι ὅπως προωθεῖται μέχρι στιγμῆς, κινδυνεύουν καὶ τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο καὶ ἡ κοινωνία. Ἡ κριτικὴ ποὺ μπορεῖ νά. ἀσκηθεῖ ἀπὸ Ὀρθοδόξου πλευρᾶς εἶναι στὰ ἑξῆς ἐπίπεδα:

1) Κριτικὴ στὸ ἐπίπεδο τοῦ προσώπου. Τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο, κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ, ὁριοθετεῖται καὶ χαρακτηρίζεται κυρίως ἀπὸ τρία δομικὰ στοιχεῖα: ἐλευθερία, ἑτερότητα (μοναδικότητα) καὶ κοινωνικότητα (ἐκζήτηση κοινωνίας). Καὶ τὰ τρία αὐτὰ βάλλονται καὶ ἐν τέλει ἀναιροῦνται ἀπὸ τὴν ἰσοπεδωτικὴ παγκοσμιοποίηση.

2) Κριτικὴ στὸ ἐπίπεδό της κοινωνίας. Ἡ κοινωνία, γιὰ νὰ εἶναι πραγματικὴ κοινωνία καὶ ὄχι ἁπλὴ συνύπαριη ἀλληλοανταγωνιζομένων ὁμάδων καὶ ἀτόμων, πρέπει νὰ ἔχει ὡς συνεκτικὸ στοιχεῖο τὴν ἀγάπη, τὴν ἀλληλεγγύη καὶ τὴν κοινωνικὴ πρόνοια. Καὶ τὰ τρία ὅμως αὐτὰ ἀναιροῦνται ἀπὸ τὴν ἰσοπεδωτικὴ παγκοσμιοποίηση.

3) Κριτικὴ σὲ ἐπίπεδο πίστεως. Ἐπὶ πλέον καὶ κυρίως, ὅπως παρατηρεῖ ὁ σεβαστὸς Ἁγιορείτης Καθηγούμενος π. Γεώργιος Καφάνης, «Ἢ παγκοσμιοποίησι δὲν θὰ εἶναι ἐφικτή, ἐὰν καὶ οἱ θρησκεῖες δὲν παραιτηθοῦν ἀπὸ τὴν ἀξίωσί τους, ὅτι ἔχουν τὴν ἀπόλυτη Ἀλήθεια, καὶ ἐὰν δὲν δεχθοῦν νὰ προχωρήσουν σὲ μία ὑπερθρησκεία, ἕνα μίγμα θρησκειῶν».⁷ Αὐτὸ λοιπὸν ποὺ κυρίως μᾶς ἐνοχλεῖ εἶναι ὅτι «Σχεδιάζεται μία παγκοσμιοποίηση ὄχι μόνο χωρὶς Χριστό, ἀλλὰ καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ».⁸ Ἐπιπροσθέτως ὡς Χριστιανοὺς Ὀρθοδόξους μᾶς βρίσκει ἀντιθέτους ὁ δυναστικός, ὑποκριτικὸς καὶ συνωμοτικὸς τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο προωθεῖται καὶ ἐπιβάλλεται ἡ παγκοσμιοποίηση τῶν ἰσχυρῶν της γῆς.

Ἄρα, λοιπόν, ἔχουμε ἀπὸ τὴν μία πλευρὰ μία ψευδὴ παγκοσμιοποίηση,- αὐτὴν ποὺ σήμερα προωθεῖται, καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ ἔχουμε τὴν ἀληθῆ παγκοσμιοποίηση, αὐτὴν ποὺ ἐδῶ καὶ δυὸ χιλιάδες χρόνια εἶναι τὸ βίωμα καὶ πρότυπο ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, δηλαδὴ τὴν σταυροαναστάσιμη θεανθρώπινη παγκοσμιοποίηση-ἕνωση μέσα στὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τὴν Ἐκκλησία. Αὐτὴ «ἡ ἀληθινὴ παγκοσμιοποίησις ἄρχισε μὲ τὴν Σάρκωσι τοῦ Θεοῦ Λόγου, ποὺ προσέλαβε ὁλόκληρη τὴν ἀνθρωπινὴ φύσι καὶ ῾ἥνωσε τὰ τὸ πρὶν διεστῶτα᾿ καὶ ῾ἀνέστησε παγγενῆ τὸν Ἀδάμ᾿».⁹

Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, Θεολογία καὶ Ποιμαντικὴ ὡς ἀπάντηση στὴν ψευδῆ παγκοσμιοποίηση τῆς ἰσοπεδώσεως τῶν προσώπων, τῆς ἀνελευθερίας καὶ τοῦ ἄνευ ὅρων ἀνταγωνισμοῦ, προβάλλει τὴν ἀληθῆ παγκοσμιοποίηση, ποὺ ἐπιτυγχάνεται μὲ τὴν ἀνύψωση τῶν ἀνθρώπων ὡς προσώπων καὶ τὴν ἐν Χριστῷ ἀνακαίνιση τῶν πάντων.

Ἡ δική μας Ὀρθόδοξη πρόταση εἶναι ἡ Οἰκουμενικότητα, Καθολικότητα καὶ Παγκοσμιότητα τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ παράγει παγκοσμίους ἀνθρώπους, κατὰ τὸ πρότυπο τοῦ πρώτου καὶ κατ᾿ ἐξοχὴν παγκοσμίου ἀνθρώπου, τοῦ θεανθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ. Οἱ παγκόσμιοι αὐτοὶ ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας θυσιάζουν τὸν ἑαυτό τους καὶ ὄχι τοὺς ἄλλους ἐν ὀνόματι κάποιας ἰδεολογίας παγκοσμιοποιήσεως.¹⁰

Παραπομπές

1. Ἐγκυκλ. «Δομή», τ. 22, σ. 487

2. Βλ. Ὁμιλία Οἰκουμ. Πατριάρχου στὸ Οἰκονομικὸ Φόρουμ στὸ Νταβὸς τῆς Ἑλβετίας τὸ 1999

3. Πρβλ. Ὁμιλία Ἀρχιεπ. κ. Χριστοδούλου στὸ Γ´ Ἱερατικὸ Συνέδριο τῆς Ἱ. Ἀρχιεπ. Ἀθηνῶν, 9.5.2006

4. Πρβλ. Ὁμιλία Ἀρχιεπ. κ. Χριστοδούλου σὲ ἡμερίδα (29.5.2001)

5. Τόμας Φρίντμαν

6. Πρβλ. Ὁμιλία Ἀρχιεπ. κ. Χριστοδούλου σὲ ἡμερίδα (29.5.2001)

7. Βλ. Χριστουγεννιάτικο μήνυμα 1998 μὲ τίτλο «Χριστὸς καὶ Παγκοσμιοποίησις»

8. π. Γ. Καψάνης, ἔνθ᾿ ἀνωτ.

9. π. Γ. Καψάνης, ἔνθ᾿ ἀνωτ.

10. π. Γ. Καψάνης, ἔνθ᾿ ἀνωτ.